Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αγκαράθου

Η Ιερά Μονή Παναγίας Αγκαράθου είναι Μονή καθιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, που υπάγεται στην Κοινότητα Σαμπά του Δήμου Μινώα Πεδιάδος στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Η θέση της είναι στην επαρχία Πεδιάδος στα νοτιοδυτικά του υψώματος Σωρός Παντελή , σε υψόμετρο 538 μ. Σήμερα είναι ενοριακή και η απόστασή της από το Ηράκλειο είναι 22,8 χλμ. Διαθέτει ξενώνα. Ο ναός είναι δίκλιτος και το άλλο κλίτος είναι καθιερωμένο στον Άγιο Μηνά.

Το όνομα Αγκάραθος οφείλεται στο φυτό αγκαραθιά (Phlomis fruticosa), κάτω από το οποίο λέγεται ότι βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, στο σημείο όπου κτίστηκε αργότερα το καθολικό. Μπροστά στο ιερό του ναού υπάρχει σήμερα μια ροδιά κάτω από την οποία οι μοναχοί κρατούν αναμμένο στον κορμό της ένα καντήλι. Η ιερή ροδιά λέγεται ότι είναι η αρχική αγκαραθιά την οποία μπόλιασαν οι μοναχοί της εποχής, με αποτέλεσμα να μετατραπεί θαυματουργώς σε δένδρο.

Το ανδρικό μοναστήρι είναι από τα αρχαιότερα στην Κρήτη, χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία της ίδρυσής του. Η παράδοση θέλει να έχει κτιστεί από το Νικηφόρο Φωκά τον 10 αιώνα. Η παλιότερη γνωστή μνεία της ανάγεται στο 1504, όταν η διαλυμένη μονή παραχωρήθηκε από την οικογένεια Καλλέργη στο μοναχό Νεόφυτο Νοταρά, ο οποίος πολύ γρήγορα τη μετέτρεψε σε ακμαίο μοναστικό συγκρότημα. Κατά την Ενετοκρατία ήταν ήδη ακμαία μονή, ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι πολλοί μοναχοί της κατάγονταν από τα Κύθηρα.

Ο Ναός ανεγέρθηκε εκ βάθρων στη θέση παλαιότερου ναού και εγκαινιάστηκε το 1894. Το Μάρτιο του 1893 γκρεμίστηκε από καταιγίδα το καμπαναριό του ναού και ανοικοδομήθηκε ξανά.